Kelime: Uyurgezerlik

Uyurgezerliğin sözlük anlamı basit: Uykusu sırasında konuşan, yürüyen (kimse), sairfilmenam. Bu son kelime çok basit olmadı. Ömrümde duymadım. Arapçaymış, uyurgezerin tam karşılığı. Ama Türkçe sözlükte ne arıyor anlamadım.

Ben bu konuyu bildiğimi zannederdim çünkü bilinecek fazla bir şey yok…tu! Yani uykusunda kalkıp yürüyenlere uyurgezer denir işte. Ama o kadar da basit değilmiş. Araştırırken ilginç şeyler öğrendim.

1. Uyurgezerlik, bir “parasomni” (Uyku sırasında oluşmaması gereken motor, duyusal ya da otonom sinir sistemi hareketlerinin oluşması durumu. Yani “parasomni”, her türlü uyku bozukluğunun genel adı)

2. Tıptaki adı “Somnambulizm”.

3. N-REM (uykunun %75’ini oluşturan, hızlı göz hareketlerinin olmadığı derin uyku durumu) periyodunda oluyor.

4. Süresi ile ilgili olarak farklı bilgiler var; “30 sn ile 30 dk arası sürer” diyen var, “birkaç dakika ile 1 saat arası sürer” diyen var, “5-15 dakika arasında olup 30-40 dakikaya kadar uzayabilir” diyen var.

5. Çocukların %20’sinde görülüyor (bir yerde de %10’u diyordu), büyüdükçe azalıyor. Yaş aralığı olarak gene bol bol bilgimiz var: 3-8 yaş, 3-9 yaş, 4-8 yaş, 6-12 yaş, 3-7 yaş, 8-12 yaş… beğendiğinizi seçin. Çocuklarda daha fazla görünmesinin sebebi olarak, çocukların NREM periyodunda yetişkinlere nazaran daha uzun süre kalıyor olmasını gösterenler var. Yetişkinlerin %1 ila 2,5’inde görülüyor.

6. İnsanların %15’inde yaşam boyu en az bir kez görülüyor.

7. Genel olarak erkeklerde oranın daha fazla olduğu kanısı yaygın ancak bir kaynağa göre de “Her iki cinsiyet arasında görülme sıklığında fark yoktur, ancak erkeklerde yaralanma ve şiddet davranışı daha fazla görülmektedir.”

8. Uyurgezerlik sırasında gözler açık oluyor ancak baktığını görmüyor. Bu yüzden dikkatlerini çekmek zor oluyor. Dolaşırken ışık açmıyorlar; hafızaları onlara rehberlik ediyor.

9. Beynin neden bireye ‘kalk dolaş’ dediği henüz bilinmiyor. Milano’da bir araştırma yapılmış (neden kurumun adını vermezler bilmem, iyice şüpheleniyorum böyle bilgilerden); Uyurgezer bireyler üzerinde yapılan çalışmalar uyurgezerlerin beyinlerinin bazı bölümleri uyku halindeyken, bazı bölümlerinin uyanık olduğunu gösterdi. Bu dengesizliğin uyurgezerliğin temel sebebi olarak görülüyor. Dengesizliğin sebebi ise bilinmiyor, alkol veya madde bağımlılığı, stres, vb. bir sürü şeye bağlı olabilir.

10. Bir de Amerikalı (?) bilim adamlarının yaptığı bir araştırma var: Araştırma aynı ailenin uyurgezer olan dört kuşak bireyleri üzerinde yapılmış. 22 akraba üzerinde yapılan çalışma kapsamında uyurgezerlik sorunu olanların DNA'ları uyurgezer olmayanlarınkilerle karşılaştırılmış. Sonunda da uyurgezerlerin bir kromozomlarının bozuk olduğu ortaya çıkmış.
Uyurgezerlerin 20 nolu kromozomu taşıyan genleri çocuklarına aktarma olasılıkları yüzde 50. Keşfin bütün uyurgezerlik vakalarını açıklamaya yetip yetmeyeceğini anlayabilmek için daha kapsamlı araştırmaların yapılması gerekiyor.

11. Uyurgezerler, yatakta oturur duruma gelmekten suç işlemeye kadar oldukça geniş bir yelpazede yer alan davranışlar gösterebiliyorlar: dolap-çekmece karıştırmak, giyinme, banyo yapma, temizlik yapma, araba kullanma, yemek pişirme ve/veya yeme, normalde ulaşamayacağı yerlere (inşaattaki vincin tepesi gibi) gitme, rastgele seks, sarhoş olma, tecavüz, cinayet, vb. Farklı vakalarda uyurgezer bireylerin bilinçliyken yapamadıkları şeyleri yapabildikleri görülmüş. Örneğin, normal hayatında hiç resim yapmayan birinin uyurgezerken oldukça harika resimler yaptığı ya da normalde müzikle alakası olmayan birinin şarkı yazıp bestelediği durumlar kaydedilmiş.

12. Kollarını öne uzatıp yürümezler.

13. Uyandırmak tehlikeli değil. Yani uyurgezeri uyandırırsan kalp krizi geçirip ölmüyor ama ne yaptığını hatırlamadığı için kendini kötü hissedebilir, sinirli olabilir, vb.

14. Telkine açık oluyorlar, onlardan yatağına dönmesini istediğinizde olumlu yanıt verirler. Bundan emin olamadım, bir yerde de “sizi duymazlar” diyordu.

15. Hiçbir şey hatırlanmıyor, hatta yapılan bazı araştırmalara göre uyurgezerler acıyı hissetmezler. Uykularındaki hareketleri sırasında fiziksel zarar gören uyurgezerler çoğunlukla uyanmıyor ve acıyı ancak sabah uyandıktan sonra hissediyorlar.

16. Uyurgezerlerin cezai ehliyeti yoktur. Yani uyurgezer bir kişi işlediği bir suçtan ötürü cezalandırılmaz. Çünkü bu bilinçdışı gerçekleştirilmiş bir eylemdir. İnternette cinayet işleyen ve tecavüz eden uyurgezerlerin hikayeleri var, ceza almadıkları yazıyor sahiden.

Şimdi de sizlere, bu konuyu araştırırken internette rastladığım zeka küpü cümlelerden bir derleme yapıyorum:

“Gece yürümek beyin bozulması ile de ilgili olabilir”. Bu benim favorim. Beyin acaba nasıl bozuluyor? Küfleniyor mu? Ekşiyor mu? Gönül mü koyuyor? Nasıl yani ya?

“Uyurgezerlik; uyku esnasında meydana gelen istenmeyen parasomni”. İstenen parasomnilere bir örnek istesek? Misal, kabus görmeye bayılan biri olabilir mi acaba?

“Uyuyamama sorunundan daha çok uyanamama sorunu olarak öne sürülen bu rahatsızlık, kişinin dilediği an kalkamaması ve kalktığı anda ise hareketlerini kontrol edememesi durumudur”. Yani, gece kişi -niyeyse- kalkmak istiyor ama uyanamıyor, uyanamayınca da beyin -iyilik babında- “madem uyanamadın, uykunda yürü bari” mi diyor???

“Uyurgezerlik “parasomni” kategorisinde bir tür uyku bozukluğudur”. Bu da prima vallahi, parasomni zaten uyku bozukluğu demek olduğundan, cümle şöyle oluyor: “Uyurgezerlik, uyku bozukluğu kategorisinde bir tür uyku bozukluğudur”.

“Soru sorduğunuzda cevap almanız mümkündür fakat mantıklı cevaplar yerine kısa cevaplar alabilirsiniz”. Zaten bir cevabın mantıklı olup olmaması kısa veya uzun olmasına bağlıdır.

“…Sorun ise, doğru yatış pozisyonunun bilinmemesinden kaynaklanıyor. Bu sorunla karşılaşan kişi doğru yatma pozisyonunu yakalayamadığı için sürekli rahatsız uyuyor ve sonrasında uyanma problemi ile birlikte bilinçsiz bir şekilde hareket ediyor… Uzmanlar küçük yaşlardaki birçok çocuğun uyurgezer olduğunu belirtiyor. Yazının başlarında da söylediğim gibi bu rahatsızlığın tek sorunu doğru pozisyonun yaratılmamasıdır. Çocuk uygun pozisyondan sürekli çıktığı için uyurgezer olması normaldir.”  İlkokul 2 seviyesindeki bu açıklamaya söyleyecek laf bulamadım. Arkadaş çözmüş sorunu, hala niye uyurgezerler var bilmem.

“Uyurgezerlik, rüya görülmeyen derin bir uykudan irkilerek uyanma probleminin sonucu olarak tanımlanıyor.” Buna ne diyorsunuz? İrkilerek “uyanınca” uyurgezer oluyormuşuz!!! İrkilip uyanmazsak “uyuryatar” oluyoruz herhalde!?

“Sürekli takip etmeniz de onu rahatsız edecektir. Arkasından, mesafenizi koruyarak kısık ses ile ona adını söylemeniz yeterli olacaktır. Bir süre sonra uyurgezer durumun farkına varacak ve kendine gelecektir.” Mesafemiz ne olacak? Uyurgezerin hızının yarısı mı? Kısık sesle adını söyleyince birden ayılıp “durumun farkına” nasıl varıyor? “Ah, ben uyurgeziyordum, ayıldım birden” mi diyor?

“İster film ister gerçek hayat, uyurgezerliğe hayatımızın bir döneminde hepimiz şahit olduk.” Film izlemenin şahitlik olduğu da ilginç bir bakış açısı tabi…

“Bilim adamları REM durumununda uyuyan bir kişinin uyandığında rüya görüyor olduğunu söyleyeceğini ifade ederler. Yani REM periyodu, insanoğlunun rüya gördüğü duruma işaret eder. Aynı fenomen hayvanlarda da gözlemlenmiştir ve bu durum bilim adamlarına insanların rüya gören tek tür olmadıklarını göstermiştir.” Hayvanı da REM’de uyandırınca “tam da rüya görüyordum” diyor anladığım kadarıyla…

Son olarak ilginç bir bilgi:

Günümüzde yurt dışındaki birçok bilim adamı, sadece rüya görebilmek için uyuduğumuz düşüncesini artık benimsemektedir.

Ne kadar doğru bilmem!