İfade Sorunları

Bugün, internette karşılaştığım ifade sorunlarına değinmek istiyorum, beni hasta eden ifade sorunlarına.

Örneğin; okuduğum bir kitabın yazarını araştırıyordum (merak edenler için, kitabın adı Gen Bencildir, yazarı Richard Dawkins), şöyle bir paragraf ile karşılaştım:

"... (Dawkins'in) Tanrı Yanılgısı adlı kitabını Türkiye'de yayımlayan Kuzey Yayınları'nın sahibi Erol Karaaslan, geçtiğimiz Mart ayında, "halkı kin ve düşmanlığa tahrik" iddiasıyla dava edilmiş, ancak mahkeme, "kitap yasaklamanın düşünce özgürlüğünü özünden sınırlayacağını" belirterek Karaaslan'ın beraatine karar vermişti...”

Allahaşkına, “geçtiğimiz mart ayı” ne demek? Bu haliyle, “Eskişehir yolunun sağ tarfı” cümlesinden daha anlaşılır değil. “Geçtiğimiz mart ayı”nın bir anlam ifade edebilmesi için yazının tarihini biliyor olmalıyız, öyle değil mi? Sayfada tarih arıyorum, yok, alt tarafta bir güncelleme tarihi var, Nisan 2016. Buradan, “geçtiğimiz mart ayı”nın Mart 2016 olduğunu zannediyoruz ama hayır, öyle de değil. Haberi araştırdığımda, söz konusu davanın 2008 yılının Mart ayında açıldığını öğreniyorum.

Pek çok internet sayfasında bu sorunla karşılaşıyorum, özellikle bloglarda. Yazıların tarihi görünmüyor. Bazen sayfanın altında yorum varsa yorumun tarihinden, verilen bilginin güncel olup olmadığını anlayabiliyorum, aslında bu da tek başına yeterli değil tabi, yazarın cevap tarihi daha önemli, yani yazı 2011 tarihinde yayınlanmış ve biri yeni okuyup yorum yapmış veya soru sormuş olabilir. Eğer yazar buna cevap vermişse, bilgilerin geçerli olduğunu düşünebiliriz. Vermemişse, gene soru işareti.

Herşeyin, her bilginin bu kadar hızlı değiştiği veya geliştiği bir zamanda, okuduğunuz bilginin güncelliği önemli değil mi sizce de?

İfade sorununa bir başka örnek:

Cümle şöyle: “...  isimli inşaat işçisi karısı ve sevgilisi tarafından öldürüldü...”.

Bu cümleyi ilk okuduğumda, adamın karısı ve adamın sevgilisinin bir olup, adamı öldürdüğünü zannettim. Haberin tamamını okuyunca anladım ki adam, karısı ve “karısının sevgilisi” tarafından öldürülmüş. Mantıklısı da bu belki ama, haber olarak yazılan bir yazıdaki cümleler yoruma açık olmamalı.

Bir diğer süper ifade: “...Ağustos 2016 yılında...” (!!??)

Yani gerçekten içler acısı bir durum. Ayı vurgulaması gereken bir ifadeyi “yılında” diye bitirmek kimseye garip gelmiyor mu? Yazan çalakalem yazıyor, orası belli de, bunları redakte eden birilerinin olması gerekmiyor mu? Her yazıyı olduğu gibi mi yayınlıyorlar? Gerçi öyle olduğu ortada zaten, Allah sizi inandırsın, bir olayın gerçekleştiği yerin belirtilmediği haberler var internette.

Yazım ve dil bilgisi hatalarına hiç girmeyelim. Bazen bilekleri kesesim geliyor. Soru ekleri veya "de, da, ki" gibi hem ek hem bağlaç olan kelimelerin falan kullanımının en son, ben ilkokul ikinci sınıftayken öğretildiğinden ve sonra müfredattan kaldırıldığından iyice emin oldum artık. Millet bütün enerjisini imaj yaratmaya, selfie çekmeye falan harcıyor tabi, doğru yazmışın eğri yazmışın ne gam! Yazılı iletişim bilgisi/tecrübesi telefonda mesaj yazmaktan ibaret olan bir nesilden ne bekliyorsun diyeceksiniz, o da doğru.

Ah, bir de benim özel radarımda olan “geri iade” var kii… söyleyecek laf bulamıyorum. Ne kadar çok kullanıldığına inanamazsınız. Yaşlısı genci, okumuşu okumamışı, mevki makam sahibi olanı olmayanı, herkes kullanıyor. Kardeşim, bir şey ya “geri verilir” ya “iade edilir”, Türkçe’de “geri iade” diye bir şey yok. N'olur kullanmayın artık şunu.

Ben TRT Dış Haberler servisinde çalışmıştım bir ara (1988-1989), orada yazılan her bir haber üç kademeli bir kontrolden geçerdi, didik didik incelenir, yoruma açık cümleler düzeltilir, en kısa ve öz şekilde herkesin anlayabileceği net bilgiler içeren bir haber çıkarılırdı ortaya. 5N1K sadece göze hoş görünen, yaratıcı bir kısaltma değil, çok önemli bir prensibi belirtiyor aslında. Bir bilginin haber değeri taşıyabilmesi için “ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden ve kim” sorularının cevabını içermesi gerekir. Bilinmeyenlerin de bilinmediği belirtilmelidir, yani “nasıl olduğu araştırılıyor” veya “kim tarafından gerçekleştirildiği belirlenemedi” gibi.

Pek çok kişi bu ayrıntıları önemsemeyebilir, ben önemsiyorum. Yazım ve imla hatalarıyla, anlamsız devrik cümlelerle dolu, yarım yamalak bilgi veren özensiz yazıların-haberlerin okuyucuya saygısızlık olduğunu düşünüyorum. 

Ben de bir Türkçe gurusu değilim ama bahsettiklerim çok temel şeyler, bunları bari atlamayalım. 

(Bu arada "şey" kelimesinin dilimize Arapça'dan geçtiğini, "herhangi bir nesne" demek olduğunu ve "eşya" kelimesinin "şey"in çoğulu olduğunu biliyor muydunuz?) 

Meraklısına not: 06 Ekim 2016 tarihli “Floransa Uffizi Galerisi - Leonardo Da Vinci Odası” başlıklı yazıma, gelen bir yorum üzerine, çok daha derin bilgiler içeren bir ek yapıldı.